Η διδασκαλία του βόλεϊ στο δημοτικό σχολείο

Της Ελένης Ζέτου
Επίκουρος Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ
Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης

 Το βόλεϊ είναι ένα συναρπαστικό παιχνίδι που συνδυάζει χάρη, επιδεξιότητα και δύναμη. Σε όποιο επίπεδο και να βρίσκεται ο μαθητής, το παιχνίδι απαιτεί τη γνώση βασικών δεξιοτήτων και ομαδικής εργασίας. Το βόλεϊ, όπως και τα άλλα αθλήματα χρησιμοποιείται ως μέσο επίτευξης των στόχων της Φυσικής Αγωγής στο σχολείο. Έτσι τα παιδιά θα πρέπει μέσω του αθλήματος:

1. Να αναπτυχθούν κοινωνικά (θετικό αυτοσυναίσθημα)
2. Να βελτιώσουν τις φυσικές τους ικανότητες και να μάθουν νέες δεξιότητες σε κάθε άθλημα.
3. Να μάθουν να ασκούνται για όλη τους τη ζωή (για υγεία και ευεξία).

Πιο αναλυτικά οι στόχοι της διδασκαλίας του βόλεϊ στο δημοτικό σχολείο είναι:

1. Μύηση των μαθητών στο άθλημα (αυτό θα γίνει μόνο αν μπορούν να παίζουν διασκεδάζοντας).
2. Ανάπτυξη των συναρμοστικών ικανοτήτων σαν βάση για την εκμάθηση της τεχνικής.
3. Σταδιακή ανάπτυξη των φυσικών τους ικανοτήτων, πολύπλευρα και αρμονικά.
4. Εκμάθηση των βασικών κανόνων του παιχνιδιού, πρώτα αυτών που  διευκολύνουν και αργότερα αυτών που περιορίζουν το παιχνίδι.
5. Διδασκαλία των βασικών δεξιοτήτων του αθλήματος .
6. Ανάπτυξη ηθικοβουλητικών ιδιοτήτων, απαραίτητων για τον ομαδικό χαρακτήρα του παιχνιδιού.
7. Να μπορούν να παίξουν το παιχνίδι μίνι βόλεϊ 3Χ3, με όλα τα στοιχεία της τεχνικής και της ατομικής και ομαδικής τακτικής που θα διδαχθούν σταδιακά, ώστε να συμμετάσχουν στα σχολικά πρωταθλήματα.

Ο καθηγητής Φυσικής Αγωγής έχοντας επίσης υπόψη του:

• την ανάγκη των παιδιών για αγώνα και για νίκη.
• τις ιδιαιτερότητες των κανονισμών του αθλήματος οι οποίοι περιορίζουν το παιχνίδι.
• τις δυσκολίες εκμάθησης της τεχνικής (λόγω των μη φυσικών κινήσεων που περιέχει) και της τακτικής (διαφορετική τακτική-παράταξη ανάλογα με την αγωνιστική φάση).
• τον περιορισμένο χρόνο που διατίθεται για την εκμάθηση του στο σχολείο
• το αναλυτικό πρόγραμμα της φυσικής αγωγής στο δημοτικό σχολείο, που θέτει κύριο στόχο τη διδασκαλία των βασικών δεξιοτήτων κάθε αθλήματος, θα πρέπει να χρησιμοποιήσει μια μικτή μέθοδο διδασκαλίας. Ένα συνδυασμό της διδασκαλίας της τεχνικής μαζί με τη διδασκαλία της τακτικής, παράλληλα με τη θεωρητική γνώση, με βάση τη θεμελιώδη αρχή της προοδευτικότητας, «από τα εύκολα στα δύσκολα» και «από τα απλά στα σύνθετα».

Στο δημοτικό σχολείο η αγωνιστική μορφή η ιδανική για τα παιδιά, είναι το μίνι βόλεϊ. Αυτή η αγωνιστική μορφή προτείνεται παγκόσμια γιατί είναι προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις αυτής της ηλικίας των παιδιών. Κάποιοι κανόνες του μίνι βόλεϊ διαφέρουν από το παιχνίδι 6Χ6, μερικές βασικές αρχές παραμένουν ίδιες. Το μίνι βόλεϊ είναι σχεδιασμένο ειδικά για τα παιδιά, ώστε να τα εισαγάγει με επιτυχία στο άθλημα και να τους εφοδιάσει χαρά και  διασκέδαση. Με λιγότερη εξάσκηση και περισσότερο ενθουσιασμό ο καθηγητής μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αγαπήσουν, να χαρούν το παιχνίδι αυτή την περίοδο της ζωής τους, αλλά και σε όλη τους τη ζωή (δια βίου άσκηση).

Στο μίνι βόλεϊ, τα παιδιά παίζουν για διασκέδαση με τροποποιημένους κανόνες, προσαρμοσμένους  στις ανάγκες τους. Οι κανόνες αυτοί εισάγονται σταδιακά, ώστε πρώτα να διευκολύνουν το παιχνίδι και μετά να το περιορίζουν.

Στο μίνι βόλεϊ χρησιμοποιούνται:

-       λιγότεροι παίκτες (3Χ3)

-       μικρότερο γήπεδο (12μΧ4,5μ)

-       χαμηλότερο δίχτυ (2μ.)

-       μικρότερες ή μεγαλύτερες και ελαφρύτερες μπάλες

Η διδασκαλία του βόλεϊ στο δημοτικό σχολείο περιλαμβάνει δυο φάσεις. Η πρώτη φάση έχει στόχο τη μύηση των μικρών μαθητών στο άθλημα και την προετοιμασία τους, φυσικά, γνωστικά, κινητικά, για να παίξουν αυτό το παιχνίδι. Αυτός ο στόχος πετυχαίνεται μέχρι την τρίτη τάξη του δημοτικού.

Η δεύτερη φάση έχει στόχο την εκμάθηση των βασικών δεξιοτήτων του αθλήματος (κυρίως σερβίς, πάσα, μανσέτα) και τα απλά βασικά στοιχεία της τακτικής για να μπορέσουν να παίξουν οργανωμένα μίνι βόλεϊ 3Χ3. Αυτοί οι στόχοι πετυχαίνονται μέχρι την έκτη τάξη του δημοτικού σχολείου.

Οι διδακτικοί στόχοι σε κάθε τάξη

Α΄ έως Γ΄ τάξη

Έμφαση στην ανάπτυξη των συναρμοστικών ικανοτήτων, οι οποίες αποτελούν τη  βάση για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων.
Πολλοί επιστήμονες αναφέρουν ένα αριθμό βασικών συναρμοστικών ικανοτήτων, από 5 ως 11. Ο Hirtz (1985), αναφερόμενος πάντα σε παιδιά σχολικής ηλικίας, περιέλαβε στη λίστα του πέντε βασικές ικανότητες: τη σύνθετη ικανότητα αντίδρασης, τη ρυθμική ικανότητα, τη διατήρηση της ισορροπίας, την ικανότητα κιναισθητικής διαφοροποίησης και τον προσανατολισμό.

Γενικότερα η αρχή γνωριμίας των μαθητών με το άθλημα πρέπει να γίνεται σε πιο μικρή ηλικία. Η κατάλληλη ηλικία είναι αυτή των 7-8 χρόνων, όπως προτείνεται παγκόσμια, γιατί:

-το βόλεϊ είναι δύσκολο σαν άθλημα και απαιτείται περισσότερος χρόνος ενασχόλησης, για να μάθουν οι μαθητές να ελέγχουν και να κατευθύνουν τη μπάλα εκεί που αυτοί θέλουν, ώστε να μπορέσουν να ευχαριστηθούν το παιχνίδι.

-οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι, αυτή είναι η πιο κατάλληλη ηλικία για να αναπτυχθούν νευρομυϊκές, φυσικές, νοητικές και κοινωνικές προσαρμογές.

Δ΄ τάξη:

1. Βελτίωση φυσικών και συναρμοστικών ικανοτήτων με παιδαγωγικά και άλλα παιχνίδια και ασκήσεις παιγνιώδους μορφής.
2. Εισαγωγή σε στοιχεία του αθλήματος με πιάσιμο-πέταγμα, αναγνώριση τροχιών μπάλας, συντονισμός χεριού-ματιού, κ.α.
3. Γνωριμία με το άθλημα και τις βασικές του δεξιότητες
4. Παιχνίδι μίνι βόλεϊ με πιάσιμο πέταγμα.

Ε΄ τάξη:

Κύριος στόχος η διδασκαλία των βασικών δεξιοτήτων της τεχνικής

1. Εκμάθηση των βασικών στάσεων στο βόλεϊ: ψηλή-χαμηλή-βασική θέση ετοιμότητας.

2. Εκμάθηση των μετακινήσεων στο βόλεϊ: μπροστά πίσω πλάγια δεξιά, αριστερά (Εργασία των ποδιών).

2. Εκμάθηση της πάσας με δάχτυλα.

3. Εκμάθηση της πάσας από κάτω (μανσέτα).

4. Εκμάθηση του σέρβις από κάτω.

ΣΤ΄ τάξη:

1. Βελτίωση των βασικών δεξιοτήτων που έμαθαν στην προηγούμενη τάξη.

2. Εκμάθηση κάποιων παραλλαγών αυτών των δεξιοτήτων.

3. Εκμάθηση του σέρβις από πάνω (τένις περιστρεφόμενο)

4. Εκμάθηση του μπλοκ.

5. Εκμάθηση του επιθετικού χτυπήματος.

6. Εισαγωγή στη χαμηλή άμυνα (ως έννοια).

Η σειρά διδασκαλίας των δεξιοτήτων

Η διδασκαλία και η εξάσκηση των βασικών δεξιοτήτων του αθλήματος γίνεται με τη σειρά που αναφέρεται, βάσει της αρχής «από τα εύκολα στα δύσκολα» και «από τα απλά στα σύνθετα».

Μετακινήσεις (παιχνίδια μετακινήσεων)

Πετάγματα-πιασίματα

Πάσα από πάνω με δάκτυλα

Πάσα από κάτω, μανσέτα

Σερβίς από κάτω

Σερβίς από πάνω

Μπλοκ

Επιθετικό χτύπημα

Χαμηλή άμυνα

 

Το περιεχόμενο της διδασκαλίας

Δημοτικό σχολείο: Α΄ φάση (πρώτη έως τρίτη δημοτικού).

Βασικά είδη ασκήσεων:

-παιγνιώδους μορφής για ανάπτυξη συναρμοστικών και φυσικών ικανοτήτων: ταχύτητα αντίδρασης, συντονισμός, δύναμη, ταχύτητα, αντοχή, ευλυγισία, επιδεξιότητα.

-παιγνιώδους μορφής για εξοικείωση με τη μπάλα: πετάγματα, πιασίματα, κυλίσματα, διάφορα χτυπήματα με πόδια-χέρια, συντονισμός χεριού-ματιού.

-με διαφορετικούς στόχους (η ίδια οργάνωση άσκησης με άλλο στόχο κάθε φορά).

-διάφορα τροποποιημένα παιχνίδια για την έννοια του παιχνιδιού, τη ροή του παιχνιδιού, την καταμέτρηση πόντων, των 3-4 βασικών κανόνων παιχνιδιού.

-παιχνίδι με πιάσιμο – πέταγμα.

Δημοτικό σχολείο: Β΄ φάση (τετάρτη έως έκτη δημοτικού).

Βασικά είδη ασκήσεων:

-παιγνιώδους μορφής για εξάσκηση των δεξιοτήτων που θα διδαχθούν.

-με σταθερή μπάλα και με μπάλα που κινείται (με μπάλα που πετά ο ίδιος, με μπάλα που πετά ο συμμαθητής, ή ο καθηγητής).

-σε συνδυασμό με μετακινήσεις.

ένας με το συμμαθητή του (ζευγάρια-συνεργασία), ένας ενάντια συμμαθητή (αντιπαλότητα), σε ομάδα (2 ή 3 άτομα συνεργασία), ενάντια ομάδας (το φιλέ ανάμεσα, αντιπαλότητα).

-χωρίς να μετακινούνται οι μαθητές και μετά με μετακίνηση.

-εξάσκησης της δεξιότητας όπως συναντάται στο παιχνίδι.

-με συνδυασμό δυο ή τριών δεξιοτήτων.

-με παραλλαγές και άλλες παραμέτρους της κυρίως δεξιότητας.

-με συνδυασμό με επιπρόσθετα καθήκοντα ατομικής τακτικής.

-με συνδυασμό δυο ή τριών δεξιοτήτων, κομμάτια παιχνιδιού.

-ομαδικές με πετάγματα του καθηγητή, (ομαδική τακτική).

Παιχνίδια διάφορα 3Χ3 με διαφορετικούς στόχους κάθε φορά.

Τα μέσα που χρησιμοποιούνται:

Κυρίαρχος στόχος είναι να αυξηθεί ο ενεργός χρόνος δράσης κάθε μαθητή ώστε να έχει περισσότερη εξάσκηση με τη μπάλα. Για να το πετύχετε αυτό χρειάζεται να δημιουργήσετε πολλά γήπεδα, ώστε να παίζουν όλα τα παιδιά ταυτόχρονα. Συνίσταται να δέσετε ένα σχοινί-σπάγκο από μπασκέτα σε μπασκέτα, στο στεφάνι (αφού πάντα υπάρχει γήπεδο μπάσκετ σε κάθε αυλή ή μέσα στο σχολικό γυμναστήριο), να το χαμηλώσετε με δυο βαρίδια (μπουκάλια νερού) στο επιθυμητό ύψος (2μ. ή χαμηλότερο για μικρότερα παιδιά), να οριοθετήστε το γήπεδο στον αέρα (ανά 4,5μ. κολλήστε χαρτοταινία). Έπειτα κολλήστε χαρτοταινία στο έδαφος για τα όρια του γηπέδου (4,5μ Χ 6μ.)* (Σχήμα 1). Με τα 4 γήπεδα παίζουν 3Χ3, 24 μαθητές, όσοι σχεδόν αποτελούν μια τάξη.

*Επιλέγονται αυτές οι διαστάσεις για να μπορεί ένα κανονικό φιλέ 9 μ. να χωρισθεί στη μέση και να γίνουν δυο γήπεδα.

Όσον αφορά στις μπάλες, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μπαλόνια στην αρχή, αερόμπαλες, πλαστικές χρωματιστές που κυκλοφορούν, ανάλογα με την ηλικία-τάξη των μαθητών. Ο στόχος είναι κάθε μαθητής να έχει τη μπάλα του, να είναι ελαφριά ώστε να την ελέγχει (μεγαλώνει ο χρόνος επαφής), δεν πονούν τα χέρια του με την επαφή, πράγμα που διώχνει πολλά μικρά παιδιά από το άθλημα.

Άλλα όργανα που χρησιμοποιούνται: διάφορα λάστιχα, κώνοι, κρίκοι, σχοινάκια, κ.λ.π. τα οποία χρησιμοποιούνται περισσότερο στις μικρότερες τάξεις (ανάπτυξη συναρμοστικών ικανοτήτων και πολύπλευρης κινητικότητας), για να εμπλουτιστούν οι ασκήσεις και να αυξηθεί η παρακίνηση συμμετοχής, τροποποιώντας ή  αυξάνοντας τη δυσκολία τους.

 

Η προσέγγιση που προτείνεται είναι τα τροποποιημένα παιχνίδια

Με τα τροποποιημένα παιχνίδια, τα παιδιά μαθαίνουν:

- τις 3 επαφές της μπάλας.

- τη διαδοχική σειρά των φάσεων του παιχνιδιού.

- να διορθώνουν ένα λάθος του συμμαθητή τους.

- να κινούνται σ’ ένα ορισμένο μέρος του γηπέδου (προσανατολισμός, αίσθηση και υπευθυνότητα χώρου).

- το ρόλο τους κάθε φορά, πασαδόρου-επιθετικού ή αμυντικού.

- να κατευθύνουν την πρώτη μπάλα ψηλά προς το στόχο.

- να χρησιμοποιούν τα 3 βασικά στοιχεία της τεχνικής στο παιχνίδι (μίνι βόλεϊ, 3Χ3).

Πριν αρχίσετε με τα τροποποιημένα παιχνίδια, προτείνεται είναι να τους μάθετε κάποιους βασικούς κανονισμούς παιχνιδιού (κυρίως την περιστροφή) και τις φάσεις του παιχνιδιού, δηλαδή τη ροή του αγώνα. Σιγά-σιγά σε κάθε μάθημα εισάγετε από 2-3 κανονισμούς, που πρέπει να γνωρίζουν.

Η ροή του αγώνα

Η σειρά αυτών των παιχνιδιών είναι η εξής:

1^η μορφή παιχνιδιού: Με πιάσιμο-πέταγμα, πριν ακόμη διδάξουμε κάποια τεχνική, εισάγουμε το παιχνίδι 3Χ3 (μίνι βόλεϊ) με πιάσιμο-πέταγμα.

Σέρβις: Πέταγμα με ένα ή δυο χέρια πάνω από το κεφάλι.

Υποδοχή: Πιάσιμο της μπάλας με δυο χέρια κοντά στα γόνατα*, πέταγμα της μπάλας προς το στόχο (πασαδόρο).

Πάσα: Με πιάσιμο-πέταγμα προς τον επιθετικό.

Επίθεση: Με πιάσιμο-πέταγμα της μπάλας στο αντίπαλο γήπεδο.

Άμυνα: Mε πιάσιμο της μπάλας με δυο χέρια κοντά στα γόνατα, πέταγμα προς τον πασαδόρο, πάσα (πιάσιμο-πέταγμα), αντεπίθεση με τον ίδιο τρόπο.

*  ο συγκεκριμένος τρόπος είναι η προάσκηση για την υποδοχή με μανσέτα

2^η μορφή παιχνιδιού: Εισάγεται μετά τη διδασκαλία και εξάσκηση της τεχνικής της από πάνω πάσας με δάχτυλα.

Σέρβις: με πέταγμα πάνω από το κεφάλι με ένα ή δυο χέρια.

Υποδοχή του σέρβις: πιάσιμο με δυο χέρια  κοντά στα γόνατα, πέταγμα προς τον πασαδόρο.

Πάσα: με δάχτυλα προς τον επιθετικό.

Επίθεση: πάσα με δάχτυλα στο αντίπαλο γήπεδο.

Άμυνα: πιάσιμο της μπάλας με τα δυο χέρια στο ύψος των γονάτων, ή πάσα αν η μπάλα είναι ψηλά προς τον πασαδόρο. κ.ο.κ.

3^η μορφή παιχνιδιού: εισάγεται μετά τη διδασκαλία και εξάσκηση της από κάτω πάσας (μανσέτας).

Σέρβις: με πέταγμα με ένα ή δυο χέρια πάνω από το κεφάλι.

Υποδοχή του σέρβις: πιάσιμο της μπάλας κοντά στα γόνατα με δυο χέρια ή χρησιμοποίηση της νέας τεχνικής που διδάχθηκαν, της μανσέτας.

Πάσα: με δάχτυλα προς τον επιθετικό.

Επίθεση: με πάσα με δάχτυλα (προσθήκη πάσα με άλμα-timing) προς το αντίπαλο γήπεδο.

Άμυνα: με επιλογή μανσέτα, ή πιάσιμο (αν η μπάλα έρχεται δύσκολα), πάσα, αντεπίθεση, κ.ο.κ.

4^η μορφή παιχνιδιού: εισάγεται μετά τη διδασκαλία και εξάσκηση του σέρβις από κάτω.

Σέρβις: κανονικό από κάτω.

Υποδοχή: επειδή πάντα υπάρχει ανισορροπία δυνάμεων μεταξύ του σέρβις και της υποδοχής, για να μπορέσουν τα παιδιά να παίξουν (να κρατήσουν τη μπάλα) έως ότου εξασκηθούν καλά στην υποδοχή του σέρβις, σε πρώτη φάση πιάνουν τη μπάλα με τον τρόπο που περιγράφεται πιο πάνω (προετοιμασία για υποδοχή) και μετά χρησιμοποιούν στην υποδοχή, την από κάτω πάσα.

Πάσα: πάσα με δάχτυλα προς τον επιθετικό.

Επίθεση: πάσα με δάχτυλα (με άλμα), με χαμηλή τροχιά, προς το αντίπαλο γήπεδο.

Άμυνα: με μανσέτα προς τον πασαδόρο, πάσα, αντεπίθεση, κ.ο.κ.

Η ομαδική τακτική στο μίνι βόλεϊ (3Χ3):

Παράταξη όταν εκτελεί σερβίς η ομάδα τους.

Σύνθεση ομάδας: Σε καμιά περίπτωση δεν υπάρχει εξειδίκευση, όλοι επιθετικοί όλοι πασαδόροι

Βιβλιογραφία:

Ζέτου Ε. - Κασαμπαλής Α. Πετοσφαίριση. Εκδόσεις Τελέθριον, Αθήνα 2006.

Διγγελίδης, Ν., Θεοδωράκης, Ι., Ζέτου Ε., Δήμας, Ι. Φυσική Αγωγή Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού (Βιβλίο διδάσκοντα), Ο.Ε.Δ.Β. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 2006.

Διγγελίδης, Ν., Θεοδωράκης, Ι., Ζέτου Ε., Δήμας, Ι. Φυσική Αγωγή Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού, (Τετράδιο μαθητή), Ο.Ε.Δ.Β. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 2006.

Ζέτου Ε.-Χαριτωνίδης Κ. Η Διδασκαλία της Πετοσφαίρισης Ι. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001.